پسته
صنعت جهانی پسته یک تجارت چند میلیارد دلاری است که با افزایش محبوبیت این محصول کشاورزی، ارزش بازار آن رو به افزایش است. ایران و آمریکا تجارت جهانی پسته را در انحصار خود دارند و در طی یک دهه گذشته در مجموع ۷۰ تا ۸۰ درصد از تولید جهانی را در اختیار داشته اند. در این گزارش به معرفی بازار، تجارت و میزان تولید و صادرات پسته ایران و آمریکا به عنوان دو تولیدکننده اصلی این محصول در دنیا می پردازیم.
در طی ۴۰ سال گذشته، پسته کاران ایرانی با فشارهایی از ناحیه تحریم ها، تعرفه ها و محدودیت های اعمال شده بر دسترسی شان به ابزارهای مالی بین المللی مواجه بوده اند. قدمت صنعت پسته ایران به هزاران سال قبل بر می‌گردد اما کشت پسته در آمریکا از دهه ۱۹۳۰ آغاز شده است. کشت تجاری پسته در آمریکا بعد از حادثه گروگان گیری و قطع روابط دو کشور در آمریکا که با وضع تحریم ها علیه ایران همراه بود، شاهد رشد سریعی بود. طی چند دهه بعدی، حتی در کشورهایی که اقبال خوبی به پسته ایران وجود داشت، محدودیت های وضع شده بر شرکت های ایرانی برای دسترسی به تامین مالی بین المللی مانع از رشد صنعت پسته کشور در بازارهای بین المللی شد. در طی این مدت، بازار پسته آمریکا گسترش و کشت پسته به ویژه در کالیفرنیا توسعه یافت، اما در سال ۲۰۱۴، شرایط گرم و خشک آب و هوایی در ساحل غربی آمریکا موجب کاهش حدود نیمی از محصول پسته این کشور شد و میزان سود این صنعت برای آمریکا در سال ۲۰۱۵ به شدت کاهش یافت.
معرفی
پسته درخت کوچکی است که مبدأ آن خاورمیانه و آسیای مرکزی است و در کشورهایی مانند ایران، سوریه، ترکمنستان و غرب افغانستان رشد می‌کند. این درخت میوه ای تولید می‌کند که خوراکی و بسیار لذیذ است. پسته واژه‌ای فارسی است که از طریق زبان لاتین وارد زبان‌های اروپایی شده است.
از مهمترین نوع پسته می‌توان به پسته «اکبری» اشاره کرد، پسته ای که به علت داشتن مغز بلند و کشیده و درشت خود در بازار جهانی به super long pistachio معروف است، این پسته از مهمترین ارقام پسته در زمینه تجارت است و تنها تولیدکننده عمده این گونه پسته ایران است و بیشتر در شهرستان‌های رفسنجان و انار برداشت می‌شود. بنیان گذار این نوع پسته مرحوم حاج اکبر بسنجیده معروف به اکبر تاج آبادی بوده است که این پسته به نام وی پسته اکبری نام گرفت. نامبرده در سال ۱۳۸۰ در سن ۹۶ سالگی در شهرستان رفسنجان درگذشت و در زادگاهش روستای تاج آباد از توابع شهرستان رفسنجان به خاک سپرده شد.
مناطق مناسب کاشت پسته
این که می گویند کشت اقتصادی، منظور این که کاشت آن مقرون به صرفه باشد. بهترین مکان برای کشت پسته منطقه ای است که در زمستان ها به نسبت سرد (حدود ۱۲۰۰ ساعت دمای زیر ۶ درجه) و از اسفندماه که زمان سبز شدن هست دمای هوای زیر صفر درجه نیاید و در تابستان هم دمای بالای ۲۵ و زیر ۴۰ درجه مطلوب بوده و رطوبت نسبی حدود ۴۰ درصد نیاز است. براین اساس، نقاط مختلفی از ایران مثل رفسنجان و دامغان که مهد پسته بودند، از این به بعد کشت پسته در آنها اقتصادی نخواهد بود چراکه دمای هوا به شدت بالا رفته، سطح آب های زیر زمینی به شدت کاهش یافته، رطوبت نسبی هوا به حدود ۱۰ درصد رسیده که این یعنی خداحافظی با کشت اقتصادی پسته.
از سوی دیگر، شهرهای دیگری هستند که در حال حاضر شرایط اقلیمی ۴۰ سال قبل رفسنجان را تجربه می کنند و برای کشت پسته ایده آل هستند. برخی شهرها که در ایران می توانیم در این زمینه از آنها نام ببریم شهرهای اطراف دریاچه ارومیه مثل شهر بناب و بسیاری از شهرهای خراسان شمالی است که شرایط فوق را دارند.
- خاک شور نباشد و حاصل خیز نسبی باشد.
- آب زیاد شور نباشد.
- امکان آبیاری حدود هفت روز برای نهال های هیبریدی و یا سنتی.
نکته قابل توجه این است که پسته در تمام ایران قابل سبز شدن بوده و منظور منطقه ای است که کاشت آن اقتصادی باشد و نه فقط قابل سبز شدن؛ با توجه به تغییرات شدید اقلیمی در ایران در دهه های اخیر، بسیار نقاط که قبلا مساعد بودند، الان مساعد نبوده و بسیاری نقاط که قبلا مساعد نبودند، الان مناسب و مساعد کشت اقتصادی پسته هستند. به فرض، یونجه کاری اطراف دریاچه ارومیه دیگر منطقی نیست و بایستی با کشت پسته جایگزین شود.
اقتصاد پسته
ایران و ایالات متحده آمریکا، دو کشور اصلی در زمینه تولید و صادرات پسته در جهان به‌شمار می‌روند. به‌طوری‌که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد تولید سالانه پسته در اختیار این دو کشور بوده است. در سال ۱۹۲۹ دانشمند گیاه‌شناسی آمریکایی ویلیام ای. وایتهوس تنها ظرف ۶ ماه در مزارع باغ‌های کشت پسته ایرانی، با جمع‌آوری بذر و انجماد آنها به صورت انبوه، تولید را برای یافتن پسته‌های متمایز پیدا کرد. او با برگرداندن یک کیسه ۲۰ پوندی (۹کیلوگرم) بذر به آمریکا بازگشت.
بیش از ۹۰ درصد پسته آمریکا در ایالت کالیفرنیا تولید می‌شود و در ایران شهرستان رفسنجان بیشترین تولید را به خود اختصاص داده است. تولید پسته در ایران پیشینه چند هزار ساله دارد. اما پسته‌کاری در آمریکا در دهه ۱۹۳۰ میلادی با کاشتن بذر پسته ایرانی آغاز شده است. پس از بحران گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا در تهران در نوامبر ۱۹۷۹ میلادی و وضع تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه ایران، پسته‌کاری صنعتی در آمریکا رونق گرفت. در طی سال‌ها تحریم بین‌المللی علیه ایران، پسته آمریکا جای پسته ایران را گرفت. اما با توافق هسته‌ای و موج هوای خشک و گرم در سراسر سواحل غربی آمریکا در سال ۲۰۱۴ که باعث از دست رفتن نیمی از محصول پسته این کشور شد، پسته ایران جان تازه‌ای برای راه یافتن به بازارهای بین‌المللی یافت. شرکت‌های آمریکایی که هم‌اکنون در حال فعالیت گسترده در این زمینه هستند، در آینده یک رقیب جدی برای شرکت‌های پسته ایرانی خواهند بود.
میزان تولید ایران
میزان تولید پسته در ایران سالانه به طور میانگین حدود ۲۰۰ هزار تن است و تنها ۱۰ درصد از این محصول مصرف داخلی دارد و ۹۰ درصد دیگر صادراتی است. مصرف سالیانه پسته برای هر خانواده ایرانی حدود ۲ کیلوگرم است. تولید و صادرات پسته ایرانی، سالانه در حدود ۱.۴ تا ۱.۷ میلیارد دلار برای ایران درآمدزایی می‌کند. در استان کرمان شهرستان های رفسنجان، زرند، سیرجان، انار و شهر کشکوییه مراکز اصلی تولید پسته در ایران به‌شمار می‌آیند و ۸۰ درصد پسته تولیدشده در ایران، از این مناطق به‌دست می‌آید. شهرستان های خلیل آباد، کاشمر و بردسکن در خراسان شمالی و مناطقی از خراسان جنوبی، سمنان و نیز شهرستان بوئین زهرا در استان قزوین نیز سهم قابل توجهی از پسته تولیدی ایران را به خود اختصاص می‌دهند. با این‌که پسته ایران و آمریکا از یک نژاد هستند اما پسته ایرانی طعم بهتری دارد. چیزی که بسیاری از توزیع کنندگان عمده اروپایی هم آن را تأیید می‌کنند. بذر و نهال اولین پسته های کاشته شده در آمریکا از انواع پسته های ایرانی بوده است که به خاطر تغییر خاک و آب و هوا طعم آن تغییر کرده است؛ اما پسته ترکیه از نژاد دیگری است.
تجارت جهانی پسته
در سال گذشته، ایران با صادر کردن بیش از ۱۹۱ هزار تن پسته بزرگترین صادرکننده این محصول در دنیا شناخته شد. ایالات متحده آمریکا نیز با صادر کردن حدود ۱۳۸ هزار تن پسته، به عنوان دومین صادرکننده پسته در جهان شناخته شد. سومین صادرکننده پسته در جهان ترکیه بود. ترکیه در سال ۲۰۱۴ توانست حدود ۳ هزار تن پسته را صادر نماید و به لحاظ صادرات پسته در مقام سوم جهان قرار گرفت. اما یکی از برتری‌های ایران در صادرات پسته موقعیت جغرافیایی این کشور است. زیرا با امکان آسان حمل و نقل، ایران به راحتی می‌تواند بازار را در کشورهایی مانند چین از آن خود کند.
چالش های صنعت
در حالی‌که در میانه دهه ۸۰ خورشیدی، تولید پسته ایران بیش از ۲۵۰ هزار تن بوده، این میزان در ابتدای دهه ۹۰ خورشیدی، به ۱۵۰ هزار تن کاهش یافته است. خشکسالی‌های پی‌درپی (بزرگترین مشکل کنونی در تولید پسته) و عدم برنامه‌ریزی برای تأمین آب مورد نیاز باغ‌های پسته و نیز قوانین و مقررات دست و پاگیر صادراتی باعث شده که میزان صادرات پسته ایران، افت چشمگیری را در سال‌های اخیر تجربه کند و در همین زمان، با افزایش تولید پسته در ایالت کالیفرنیای آمریکا، این کشور در حال تبدیل شدن به اولین صادرکننده این محصول در سطح جهان شده است.
English 
Persian